H ψυχανάλυση στην Ελλάδα

από **vpapadolias** Πεμ Νοε 05, 2009 7:43 am

Η ψυχανάλυση ήρθε στην Ελλάδα μαζί με το κίνημα του Υπερρεαλισμού. Ίσως είναι άγνωστο στους περισσότερους αλλά ο πρώτος ίσως ψυχαναλυτής στην Ελλάδα ήταν ο ποιητής Ανδρέας Εμπειρίκος. Με την μοναδική δημοσιευμένη μελέτη περίπτωσης που έχουμε από μέρους του (και την οποία χρησιμοποίησε για να πιστοποιηθεί από το γάλλο δάσκαλο και ψυχαναλυτή του Ρενέ Λαφόργκ, ο Εμπειρίκος συγκαταλέγεται επίσημα στους πρώτους ψυχαναλυτές της Ελλάδας.

Η ψυχανάλυση βεβαίως δεν ήταν άγνωστη ως τότε στον Εμπειρίκο. Στα πολλά χρόνια που πέρασε στη Γαλλία πέρασε από τριετή ψυχανάλυση από τον Λαφόργκ, ενώ εκπαιδεύτηκε θεωρητικά και κλινικά με βάση τις προδιαγραφές της φροϋδικής σχολής εκείνη την εποχή. Επιστρέφοντας στην Αθήνα το 1935 ξεκινά παράλληλα τόσο την ποιητική του δραστηριότητα με την πρώτη του ποιητική συλλογή, όσο και τη δράση του ως επαγγελματίας ψυχαναλυτής. Αν και δημοσιευμένη έχουμε μία μόνο πλήρη μελέτη περίπτωσης, υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ότι είχε ασχοληθεί και με άλλες περιπτώσεις.

Η ενασχόληση του Εμπειρίκου με την ψυχανάλυση προκάλεσε πολλές αντιδράσεις, τόσο από τους συναδέλφους του φιλολόγους όσο και από τους ιατρούς της εποχής, καθώς θεωρούνταν ότι ασκούσε αυτό το επάγγελμα χωρίς να είναι γιατρός. Βρήκε όμως μετά το τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου ένα απρόσμενο σύμμαχο στο πρόσωπο της Μαρίας Βοναπάρτη (μακρινή ανιψιά του γνωστού Ναπολέοντα Βοναπάρτη) και σύζυγο του πρίγκιπα Γεώργιου της Ελλάδας.

Η Μαρία Βοναπάρτη είχε ψυχαναλυθεί από τον ίδιο τον Φρόυντ (μάλιστα η οικονομική της ευμάρεια τον βοήθησε να διαφύγει από τη ναζιστική Γερμανία) και ήταν θερμή υποστηρικτής της φροϋδικής σχολής με διεθνή εμβέλεια. Λέγεται μάλιστα ότι ο Φρόυντ της είχε απευθύνει κάποια στιγμή μία ρήση που έμεινε από τότε πολύ γνωστή: "η μεγάλη ερώτηση που δεν έχει απαντηθεί ποτέ και που δεν είμαι σε θέση ακόμα να απαντήσω, παρά τα τριάντα έτη έρευνάς μου στη θηλυκή ψυχή, είναι: τι θέλει μια γυναίκα". Η ιστορία της σχέσης της πολύ σημαντικής αυτής προσωπικότητας με το Φρόυντ έγινε αργότερα και ταινία με τίτλο "Πριγκίπισσα Μαρία" και πρωταγωνίστρια την Κατρίν Ντενέβ.

Με την υποστήριξη της Μαρίας Βοναπάρτη ο Εμπειρίκος μαζί με τους ψυχιάτρους Δημήτρη Κουρέτα και Γεώργιο Ζαβιτσάνο ιδρύει την πρώτη ψυχαναλυτική εταιρία της Ελλάδας. Διδάσκαλος από ό,τι φαίνεται των δύο ψυχιάτρων στην ψυχανάλυση, αλλά και της μεταγενέστερης Φρόσως Καραπάνου, ο Εμπειρίκος δείχνει να είναι ο συνδετικός κρίκος που έφερε τον φροϋδισμό από το εξωτερικό στην Ελλάδα.

Η ψυχαναλυτική αυτή εταιρία επέδειξε για λίγο διάστημα έντονη δράση, κάνοντας διάφορες εκδηλώσεις και προσκαλώντας μάλιστα και την ίδια την Άννα Φρόυντ (αδελφή του Σίγκμουντ) στην Ελλάδα για να δώσει διαλέξεις. Ωστόσο μακροπρόθεσμα δεν μπόρεσε να κρατηθεί στη ζωή και διαλύθηκε το 1952.

Ένα χρόνο νωρίτερα σταμάτησε την επαγγελματική του δραστηριότητα ως ψυχαναλυτής κι ο Ανδρέας Εμπειρίκος (μετά από 16 έτη). Η Μαρία Βοναπάρτη συνέχισε όμως τη δραστηριότητα της μέχρι το θάνατο της, το 1962. Λέγεται μάλιστα πως, όταν παρευρέθηκε στη στέψη της Βασίλισσας Ελισάβετ της Β' στο Λονδίνο το 1953 πρότεινε σε ένα νεαρό που καθόταν δίπλα της μία σύντομη ψυχανάλυση και οι δυο τους απομακρύνθηκαν αδιαφορώντας για την εκδήλωση. Όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια ο νεαρός αυτός ήταν ο μελλοντικός πρόεδρος της Γαλλίας Φρανσουά Μιττεράν.

Το 2001 το Υπουργείο Πολιτισμού έκανε ένα σημαντικό αφιέρωμα στα 100 χρόνια από τη γέννηση του Ανδρέα Εμπειρίκου με διαλέξεις ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών που ζήτησαν να επανεξεταστεί το ποιητικό και καλλιτεχνικό έργο του και να αναζητηθεί η συνάφεια της ψυχαναλυτικής του προσέγγισης με το συμβολικό νόημα των έργων του.

Βεβαίως η προσέγγιση αυτή απαιτεί να ξεφύγουμε από μία υπερβολική προσήλωση στην επιφάνεια της σεξουαλικής χροιάς που έχουν πολλά από τα έργα του (θυμίζουμε τη μεγάλη αναστάτωση που προκλήθηκε πριν λίγα χρόνια από κάποιες ερωτικές περιγραφές στο Μέγα Ανατολικό) και να ιδωθεί το έργο του σε μεγαλύτερο βάθος και με περισσότερη σοβαρότητα.

Από τις παραπάνω αναφορές θα μπορούσε να θεωρήσει κανείς ότι η ψυχανάλυση εισήχθη στην Ελλάδα αποκλειστικά χάριν στον Ανδρέα Εμπειρίκο. Ωστόσο η πραγματικότητα δεν είναι ακριβώς έτσι και θα είμασταν ανακριβείς αν παραμέναμε εδώ. Στην πραγματικότητα η ψυχανάλυση εισήχθη έμμεσα και μέσω αρκετών πανεπιστημιακών δασκάλων, οι οποίοι προσπάθησαν να εισάγουν κάποιες από τις παραμέτρους της στην εκπαίδευση.

Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τις δημοσιεύσεις του Μανόλη Τριανταφυλλίδη και του Γ.Ιμβριώτη στο Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου, όπου γινόταν μία πρώτη παρουσίαση των ψυχαναλυτικών εννοιών, αλλά και την ίδρυση συμβουλευτικού σταθμού από το Γ. Μωραϊτη, που ήταν οπαδός του A. Adler, και είχε εκδώσει περιοδικό με τίτλο Ατομική Ψυχολογία. Επίσης τη μετάφραση Κ. Σωτηρίου του βιβλίου του O. Pfister "Ψυχανάλυση και Παιδαγωγική" και την εισαγωγή του Δ. Γληνού στο Σοφιστή όπου έκανε το ψυχογράφημα του Πλάτωνα.

Οι δύο αυτές τάσεις που περιγράψαμε πιο πάνω (η επαγγελματικά ψυχαναλυτική του Ανδρέα Εμπειρίκου και της Μαρίας Βοναπάρτη και η εκπαιδευτικά ψυχαναλυτική των πανεπιστημιακών δασκάλων καθώς και κάποιων εκ των πρώτων ψυχιάτρων) φαίνεται ότι είχε και κάποιο ιδεολογικό αντίκρισμα. Η πρώτη ομάδα συσπειρωμένη γύρω από την "πριγκίπισσα" Μαρία Βοναπάρτη ήταν σαφώς προσανατολισμένη συντηρητικά, ενώ η αριστερά της εποχής κατέκρινε τον ελιτίστικο και αστικό χαρακτήρα της ψυχανάλυσης, αλλά και τον ιδεαλιστικό της χαρακτήρα, καθώς προωθούσε ως αιτία των προβλημάτων όχι τα κοινωνικά φαινόμενα και τις ταξικές αντιθέσεις, αλλά μία ενδοσκόπηση αστικού τύπου (που επικεντρώνει στην ατομική "σωτηρία" αντί για τη συλλογική) αλλά και βάσιζε τις ερμηνείες της σε έννοιες που έδειχναν "ιδεαλιστικές", όπως το ασυνείδητο, Άλλωστε οι μεγαλύτεροι ψυχίατροι της εποχής στην Ελλάδα (Καλούτσης, Σκούρας, Παλαιολόγος) απέρριπταν την επιστημονική βάση της ψυχανάλυσης και προτιμούσαν να βασίζονται περισσότερο στα πειράματα του Παβλώφ.

Από την άλλη όμως η αριστερή διανόηση ενδιαφερόταν για την αλλαγή στον τρόπο αντιμετώπισης της εκπαίδευσης των νέων παιδιών και τη σημασία της καταδίκης της βίας ως μεθόδου εκπαίδευσης και ανατροφής των παιδιών κι έτσι επιδείκνυε ένα κάποιο ενδιαφέρον για τα τεκταινόμενα στον ψυχαναλυτικό χώρο.

Ωστόσο η επίσημη αποκήρυξη της ψυχανάλυσης από την ψυχολογία στη Σοβιετική Ένωση, ώθησε τελικά στην απομάκρυνση των διανοουμένων της αριστεράς από τον ψυχαναλυτικό χώρο για κάποια χρόνια μέχρι να επιστρέψουν από άλλη κατεύθυνση τη δεκαετία του '60, δεκαετία χειραφέτησης και της ευρωπαϊκής αριστεράς.

Τι έκαναν όμως οι διάδοχοι των πρώτων αυτών ψυχαναλυτών στα επόμενα χρόνια;

Ο Δημήτρης Κουρέτας αποδείχθηκε μία πολύ σημαντική προσωπικότητα στο χώρο της ψυχιατρικής, καθώς θεμελίωσε στην ουσία τη λειτουργία του Αιγινήτειου Νοσοκομείου ως ψυχιατρικής κλινικής, όπως λειτουργεί σήμερα. Στα πλαίσια των μεταρρυθμιστικών του προσπαθειών προσπάθησε να ενθαρρύνει τη μετατροπή του "ασύλου" σε "κοινότητα" με μία σειρά από μέτρα πιο ελεύθερης διαβίωσης των ασθενών καθώς και αποφυγής του πόνου κατά τη θεραπεία (η οποία τότε γινόταν σχεδόν αποκλειστικά με ηλεκτροσόκ). Επίσης εισήγαγε τότε θεραπείες που είχαν αρχίσει να αναπτύσσονται στο εξωτερικό και οι οποίες που έμελλε στο μέλλον να ονομαστούν μουσικοθεραπεία, εργοθεραπεία, κ.ά.

Το Γιώργο Ζαβιτσάνο τον βρίσκουμε το 1935 στην Καισαριανή στο "Σχολείο Ανωμάλων Παίδων" της Ρόζας Ιμβριώτη να είναι ένας από τους συνεργάτες της. Παρών και ο Κωνσταντίνος Καλατζής ένας από τους πρωτοπόρους σε θέματα δυσλεξίας, ενώ στο ίδρυμα εφαρμόζονται για πρώτη φορά πρωτοποριακές μέθοδοι όπως το θεατρικό παιχνίδι με τη βοήθεια του Σωκράτη Καραντινού.

Η Φρόσω Καραπάνου ασχολείται πιο εκτεταμένα με την Εκπαίδευση και μεταξύ των έργων της που δημοσιεύονται τη δεκαετία του '50 βρίσκει κανείς τίτλος όπως "Τὸ ψυχόδραμα καὶ οἱ πρακτικὲς ἐφαρμογές του", "Στὰ νηπιαγωγεῖα τῆς βασ. Πρόνοιας στὴ Β. Ἑλλάδα" και Ἕνα φροντιστήριο παιδικῆς ψυχιατρικῆς", ενώ (αν έχουμε κάνει σωστά την έρευνα μας βιβλιογραφικά) συνεχίζει να δραστηριοποιείται έως και σήμερα με έργα όπως το "Ψυχανάλυση και Ελληνική Κουλτούρα"

Βιβλιογραφία

1. Ο ψυχαναλυτής Εμπειρίκος, http://www.embiricos2001.gr/pshycho.htm
2. Δημήτρης Πλουμπίδης, Ψυχανάλυση και Αριστερα. http://www.poiein.gr/archives/471/index.html
3. Π.Σακελλαρόπουλος, Δημήτριος Κουρέτας, ο Δάσκαλος κι ο Μεταρρυθμιστής, μία προσωπική εμπειρίας, http://www.inpsy.gr/Articles/Sakellaropoulos%20-%20Kouretas.htm
4. Δημήτρης Πλουμπίδης, Ψυχανάλυση και Αριστερα, Συγκλίσεις κι Αποκλίσεις, http://www.poulantzas.gr/keimeno.php?eidos=main&gl=gr&id=67
5. Μαρία Βοναπάρτη, http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B1%CF%81%CE%AF%CE%B1_%CE%92%CE%BF%CE%BD%CE%B1%CF%80%CE%AC%CF%81%CF%84%CE%B7

από Astragalos Παρ Φεβ 05, 2010 5:03 pm

Πολυ ενδιαφερον αρθρο!
Χαιρετιζω και εισαγω κι εγω την συντομη πινελια μου με ενα λινκ απο την εξαιρετικη συνεντευξη του πιο αξιολογου ισως εκπροσωπου της νεοτερης ψυχαναλυσης στην Ελλαδα.
Του Ψυχιατρου Ματθαίου Γιωσαφατ.
Ειναι απο τις λιγες καλες στιγμες της τηλεορασης, και εμπεριεχει πλουτο γνωσεων με μια
καθετη τομη στα πως και γιατι της ελληνικης κοινωνιας και οικογενειας.

http://video.google.com/videoplay?docid=-8459266136242057768#

H ψυχανάλυση στην Ελλάδα

H ψυχανάλυση στην Ελλάδα

Απ: H ψυχανάλυση στην Ελλάδα